לרוחב, כתב-עת חדש, גיליון ראשון: חורבן

مقطع عرضي

مجلةعصاباتثقافة

العددالأول: خراب

לפני מספר ימים עלה לאוויר (האינטרנט) הגיליון הראשון של כתב העת "לרוחב", מבית היוצר של "גרילה תרבות", בנושא – חורבן. הגיליון זמין לדפדוף והורדה חינם:

תודה לנעמה גרשי, תאמר מסאלחה ומתי שמואלוף על השותפות בעריכה,

לאבי בוחבוט על העיצוב הרגיש והזירוז והשותפות,

ולכל המשתתפים: ארז ביטון, מאג'דה חלבי מרעי, ינאי ישראלי, עידית גבאי, הישאם נפאע, עמיחי שלו, עתליה שחר, יונית נעמן, ראג'י בטחיש, מואיז בן-הראש, דני רוזנברג, ענת זכריה, יסמין דאהר, ענבל לימור, יוסי דברה, שבתאי מג'ר, אליק אלחנן, עמוס קושניר, ואן נויין, יובל פז, אברהם אילת, דניאל שוורץ, ג'ודת עיד, איתן קלינסקי, שחר מריו מרדכי, חמוטל פישמן, והיב נדים והבה, לארי אברמסון, מיה אנגלר-ספקטור, אמירה הס, ערן שקין.

דברי הפתיחה של הגיליון בעברית ובערבית:

בתחילה היה הצורך, אחר כך המניפסט חוצב הלהבות ואז הפאתוס והידיעה הברורה כי כך צריך והפרסום בעיתונים ומיפוי המרחב וניפוץ הלשון וההחלטיות מי שייך לכאן ומי לא. ואז אפשר לשבת בקפה וללחוץ ידי בחורות צעירות או בחורים צעירים נלהבים בחולצות קטנות צמודות ולהרגיש נכון, ומשפיע וחשוב. המהפכה הושלמה.

ומה אם יהיה זה הפוך, ואנו צאצאים חיוורים של מהפכה ספרותית כושלת לא נכתוב מניפסטים, לא נאמר דבר בביטחון גדול, נוותר על חידוש וניפוץ והחלטיות. נשתמש בתנועות קטנות חשובות או גדולות מיותרות, לא נתעקש על מהות, על הגדרות, על חדשנות, לא נתעקש לומר או להיות משהו שלא היה כאן מעולם או לטעון משהו שלא נראה כמותו.

יהיה זה תרגיל במינוריות. לא בשוליות. במלאכת צירוף ותיעוד של דבר מה אחר המתרחש כבר כמה שנים בשדה הספרות. יהיה זה תיעוד של הגבולות הנוזלים בין המציאות לפיקציה, בין מי שהוא איש ספרות למי שאינו. הפוליטיקה מעולם לא חדלה להיות חלק מעולם הספרות שלנו. עכשיו אפשר אולי להסיר את הכסות של אנשי ספרות נאורים, של איכות ללא פשרות. קוואפיס מת, גם אלתרמן ודרוויש ויונה וולך. ספרות מתרחשת במקום בו יש חיים.

"לרוחב" קם כדי לתעד את אלו החיים. ללוות את התנועה המתרחשת כבר כמה שנים בתוך המרחב הציבורי שאינה מבקשת להוריד את השירה לרחוב אלא טוענת כי השירה היא הרחוב. ואנשי הספרות אינם משקיפים אלא חלק מהמאבק החברתי. לכן כתב העת אינו מבקש להגדיר דרך ספרותית חדשה אלא להגדיר את הרחוב. איך צריך היה הרחוב להיראות. מה צריכה היתה להיות שיחת היום בו, באיזו שפה ידברו, מי יהיו השכנים.

לכן בחרנו בעברית וערבית להיות שפות הרחוב, שלעיתים מובנות הן ולעיתים לא. קיומן אינו תלוי זו בקיומה של זו. רצינו גם להפוך את הרחוב למקום בטוח. לא בעזרת שומרי סף, אלא בעזרת הקפיצה פנימה אל תוך מה שמפחיד אותנו יותר מכל. אל תוך מה שנראה כעומד בבסיס אידיאולוגית ההפחדה והחרדה שמפעפעת ברחובות ההורים שלנו בחיפה, בדבורייה, ברעננה ובאשקלון. ברחוב שלנו אנחנו רוצים לבחור לבד ממה ראוי וממה לא ראוי לפחד.

כך בחרנו לפתוח את הגליון הראשון בדיון על החורבן ועל הפחד ממנו. החורבן שמאיים על החדש עוד בטרם נבנה. שמאפשר את הפשעים הגדולים ביותר בשמו רק כדי למנוע את התרחשותו. החורבן כך נדמה לוקח מאיתנו את האפשרות לבחור, את האפשרות להרגיש משהו לבד. בהצביעו על הסכנה הוא מסמן אותנו כקבוצה נבדלת. מי הוא ה"אנחנו" המוגדר על ידי הפחד מן החורבן? ענת זכריה מציפה בשירה את השאלה ומשאירה אותה פתוחה, פרומה. השפה כך נדמה מאפשרת הגדרה ראשונית של הקבוצה, אבל אבדן השפה או שיבושה, מחזיר אותנו כך נדמה ללא תשובה, אל נקודת ההתחלה. אל הערבית שמעורבבת בעברית אצל אמירה הס, אל הזהות המסוכסכת, הפרדוקסלית של ג'ודאת עיד.

החורבן, כך הסתמן ככל שנאספו החומרים לגיליון, אינו נעלם כשמביטים בו מקרוב. אך הוא שונה מזה עליו למדנו בבית הספר, מזה הנקרא בחדשות. כשמביטים בחורבן בעיניים פקוחות הוא לובש ופושט צורה ללא הרף. הוא אינו אחיד, הוא אינו שלנו או שלהם. רגע אחד הוא אידיאולוגיה כפי שמתאר אליק אלחנן במאמרו ורגע אחר הוא דימוי או סצינה מסרט שסופה ותחילה ידועים מראש לכל, כמו בשירה של מיה אנגלר ספקטור או המקום בו נוצקת משמעות למושג "אני" כמו בסיפורו הקצר של עמיחי שלו, והוא יכול גם להיות מטאפורה או פארודיה על עליבות המאבק כמו בשירו האירוני של תאמר מסאלחה על מגרש הרוסים.

ריבוי הצורות של החורבן הופך את סדר הדברים. מחייב אותנו לתאר אותו במקום לאפשר לו להגדיר אותנו. הריבוי מאפשר להביט לחורבן בעיניים ולראות את עינינו שלנו משתקפות בתוכו, לגלות שפרצופו כפרצופינו. הדיבור על החורבן מאפשר לדבר על מי שאנחנו עכשיו. גלויות. מאפשר לשקר קצת פחות או לפחות לספר רק שקרים מצחיקים. כך אולי יהיה קל יותר לבחור להתרחק ממנו או להקטין את כוחו. הפנים יהיו גלויות יותר ואיש ברחוב שלנו לא ישלח ידיים עייפות לחטט לנו בתיקים.

כך חשבנו להתחיל את הגליון הראשון של "לרוחב". הכל פתוח ונגיש. אפשר לפתוח ולסגור ולהוריד להקטין להגדיל להדפיס לתרגם לשלוח ולקבל. הפורמט האינטרנטי, כך אנו מקווים, יאפשר לכתב העת להציע את עצמו בבתים ובמחשבים רבים ככל האפשר, יאפשר גם לקחת את מה שרוצים לקחת ולהמנע מן השאר.

נעמה גרשי, תאמר מסאלחה, מתי שמואלוף, אלמוג בהר

توطئه

في البداية كانت الحاجه ثم البيان العقائدي الناري ومن بعده المشاعر الجياشه والادراك القاطع بأن هذا ما وجب ان يكون. ومن ثمة الاشهار في الجرائد ومسح المجال وتحطيم اللسان وأخذ القرار الفيصل من الذي ينتمي الى هنا ومن لا. بعد كل هذا يمكننا الجلوس في مقهى ومصافحة شاباتٍ او شبان يافعين مرتديين بلائز ضيقة وأن نشعر بالرضى والتأثير والأهميه, ها قد اكتملة الثورة!

لكن ماذا لو كان واقعنا نقيد هذه الصورة, ونحن لسنا سوى خلفاً شاحباً لثورة فاشلة! لن نكتب بياناتٍ, ولن نقول شيئاً بثقه كبيرة, وسنرفع أيدينا عن محاولة التجديد والتحطيم والحزم. وعوضاً عن ذلك سنستخدم حركاتٍ صغيرة ذات أهمية او خطوات كبيرة دون جدوى تذكر, لن نصر على فحوى او على تعريف أو على تجديد, لن نصر على قول شيئ او على أن نكون شيئاً ما لم يكن له نظيرٌ من قبل, او ان ندعي بأن ما نقدمه لم يتم تقديمه من قبل.

سيكون هذا بمثابة تمرين في تذليل الذات والمقولة ولا نعني بذلك تهميشها, بل العكوف على صنعة   المزج والتوثيق لشيئ آخر يحدث منذ بضع سنين في مجال الأدب. سيكون هذا توثيقاً للحدود الهلامية بين الواقع والخيال, بين الأدباء ومن ليسوا كذلك. فالسياسة كما الواقع لم تتوقف يوماً على أن تكون جزءاً من عالمنا الأدبي. ربما سنتمكن لآن من ازالت الأقنعة عن أدباء متنورين, عن ادعائات الأدب الرفيع الذي لايساوم في الجودة. فلقد مات كونستاندينوس كفافيس وألترمان ويونه فولخ ومحمود درويش ونزار قباني والأدب لا يكون ولا يصنع الا في مكان تتواجد به الحياة والأحياء.

لقد تم انشاء مجلة "مقطع عرضي" لتوثيق ؤلائك الذين ما زالوا على قيد الحياة, ولمرافقة الحراك الجاري منذ عدة سنين داخل الحييز العام لأشخاص لا يطالبون انزال الشعر الى الشارع, بل انهم يدعون ان الشعر هو الشارع عينه بنبضه وتطلعاته, الادباء هم جزئ منه وهم يمثلون جزئ من الحراك السياسي والنضال الاجتماعي والمجتمعي فيه, وعليه فان هذه المجلة الأدبية لا تسعى الى تعريف ورسم معالم أدبية جديدة انما تحاول تعريف ورسم معالم الشارع والحيز العام, كيف يجب أن يكون, وأي خطابٍ عليه أن يتضمن وأي مواضيع يتوجب أن يتحدثوا عنها بداخله, أي لغةٍ يتحدثون بداخله, ومن يكونوا جيرانه.

من هذا المنطلق اخترنا العربية والعبرية لتكون لغة الشارع التي تكون أحياناً مفهومة وأخرى مبهمة, وجودهن ليس متعلق ببعضهن البعض. لقد أردنا بأن نجعل من الشارع مكاناً أكثر أماناً لا بواسطة زيادة الحراس والرقباء بل بواسطة الغوص داخل ما يخيفنا, داخل ما نرى انه في صلب ايديولوجيا التخويف والقلق الذي تنبض به شوارع آبائنا في حيفا, دبورية, رعنانه, وعسقلان. نريد أن يكون لنا حق الاختيار بما نراه أهلاً لأن نخافه أو لا نخافه وأن لا نورث الخوف كما نورث المتاع.

وعليه فلقد اخترنا أن نستهل عددنا الأول بالخراب والخوف منه, ذات الخراب الذي يهدد بتقويض الجديد من قبل أن يبنى, وهو ذاته الذي يتيح ويشرعن لاقتراف الجرائم الجسام باسمه وبدعوى منع حصوله. الخراب كما يبدو قد سلب منا امكانية الاختيار, امكانية ان يشعر المرء شيئاً ما بمفرده. الاشارة الى الخطر هي دلالة على ما نعتبره كجزئ خارجي أو كمجموعة مختلفة. وعليه فان السؤال من هو ذلك ال"نحن" المعرف بواسطة الخوف من الخراب, كما تتسائل الشاعرة "عنات زخاريا" في قصيدتها من دون أن تعطينا جواباً على سؤالها هذا الذي يبقينا مع حرج اللا جواب.

 للغة على ما يبدو المقدرة لاعطاء تعريف أولي للمجمعة, لكن ضياع اللغة أو تفكيكها يعيدنا الى مرحلة اللا جواب, الى البداية, الى العربية الموشحة بالعبرية كما هو عند الشاعرة "أميره هس", الى الهوية المتنازعة والمتناقضه كما هو عند الكاتب جودات عيد.

كلما أخذت المواد لهذا العدد بالتجمع أكثر فأكثر, تبين لنا أن الخراب لا يختفي عندما ننظر اليه عن قرب, لكنه يختلف عن هذا الذي درسناه في المدرسة, وقرأناه في الأخبار. فعندما نمعمن النظر اليه يتضح لنا, أن هذا الخراب ليس موحداً أو متواصلاً وهو ليس "لنا" أو "لهم" فهو في لحظةٍ واحدة الايديولوجيا كما يصفها الكاتب "اليك حنان" في مقاله, وفي اخرى هو وصف أو مقطع من فيلم نهايته معروفه مسبقاً للجميع كما هو الحال في قصيدة الشاعرة "مايا انجلر سبيكتور" أو مكان يَصُب فيه المعنى والمفهوم لمصطلح ال"أنا" كما هو الحال في قصة الروائي "عميخاي شليف", فتنوع أشكال وأوصاف الخراب يقلب نظام الأشياء ليلزمنا بأن نصف ماهيته لذاتنا بدل أن ندعه يعرف ماهيتنا هو. هذا التنوع يتيح لنا أن ننظر للخراب عن كثب لكي نرى عيوننا التي تنعكس وترتسم في داخله, لأن وجهه هو وجهنا نحن.

الحديث عن الخراب يتيح لنا ان نتحدث بوضوح عن هويتنا الحالية, يتيح لنا أن نكذب أقل أو على الأقل أن ناتي بأكاذيب مضحكة, بهذا الشكل قد نستطيع الابتعاد عنه أو تحجيم ستوطه الطاغية, وبهذا الشكل تصبح الوجوه مكشوفةٌ أكثر ومخيفة أقل مما قد تشجع رجل الشارع بأن لا يبعث يدان متعبتان لتفتيش الحقائبنا.

هكذا ارتأينا أن نبدأ عددنا الأول لمجلة "مقطع عرضي" بجعل كلِ شيئ يسيراً ومفتوحاً على مصرعيه, كل ما في المجله يمكن فتحه واغلقاه, تصغره وتكبيره, طباعته وترجمته, بعثه واستقباله, اختيار الصيغة الألكترونية للمجلة سيتيح كما نأمل للمجلة أن تعرض نفسها على بيوتٍ وحواسيب كثيرة, مما يتيح للقارئ أن يأخذ ما يريد أخذه والامتناع عن الباقي.

نعمه جرشي, تامر مصالحة, ماتي شموئيلوف, الموج بيهار